ZA CZASÓW BOLESŁAWA CHROBREGO
Na temat Dulowej trudno wypowiedzieć się kto był jej założycielem, a to z braku odpowiedniego materiału, choć wydaje się, że wczesną nazwę dzierżawczą, czyli osobową Dulowa uzyskała od Dula. W IX wieku okolice Krzeszowic wraz z Dulową znajdowały się prawdopodobnie w obrębie państwa wielkomorawskiego. Za czasów Bolesława Chrobrego weszły w skład państwa polskiego, którego stolicą był niedaleko leżący Kraków. W wyniku testamentu Bolesława Krzywoustego(w 1138 roku) stały się częścią składową krakowskiej dzielnicy senioralnej. W 1178 roku książę krakowski Kazimierz Sprawiedliwy przekazał m.in. księciu opolskiemu Mieczysławowi kasztelanię chrzanowską (nie jest znany jej dokładny zasięg, niewątpliwie jednak zachodnia część opisywanego terenu wchodziła w skład tej kasztelanii), która wkrótce wróciła do ziemi krakowskiej.
Aż do trzeciego rozbioru Polski (1795 r.) cały ten teren leżał w granicach państwa polskiego i objęty był powiatem krakowskim. Większość okolic Krzeszowic należała do tęczyńskich dóbr magnackich, reszta zaś znajdowała się w rękach indywidualnej drobnej szlachty, a tylko nieliczne przynależały do dóbr duchownych. Po trzecim rozbiorze Polski okolice Krzeszowic należały po części do dystryktu olkuskiego w ramach tzw. Galicji Zachodniej. W 1809 roku przyłączono je do departamentu krakowskiego w granicach Księstwa Warszawskiego. Oprócz istniejącego tu powiatu chrzanowskiego wydzielono okresowo powiat krzeszowicki (w latach 1809-1815 i 1855-1867).
Z kolei na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r. utworzono Wolne Miasto Kraków tzw. Rzeczpospolita Krakowska pod protektoratem Austrii, Prus i Rosji, w skład którego weszły również okolice Krzeszowic. Od strony północnej Wolne Miasto Kraków graniczyło z Królestwem Polskim, na zachodzie – z Prusami, na południu – z Austrią. Rzeczpospolita Krakowska w 1846 r. ponownie została wcielona do Austrii(Galicji) pod nazwą Wielkiego Księstwa Krakowskiego. W zapisce sądowej z 1388 roku występuje dwoje dziedziców Dulowej: Agnieszka i jej zięć Bartek, zwany Rączy, herbu Nowina. Agnieszka poświadczona jest jeszcze raz wraz z córką Rochną, żoną Bartka w 1390 r., Bartłomiej również raz w 1398 r. Znani są jego synowie: Mikołaj, dziedzic Dulowej, występujący w latach 1398-1440 i Szymek z Dulowej, odnotowany w latach 1399-1427.
„ŁAZISKA”
W takich miejscowościach jak: Bolęcin, Dulowa, Lgota, Młoszowa znajdują się tereny o nazwie „Nawsie”, które są świadectwem isnienia średniowiecznego placu wiejskiego, który powstał w wyniku lokacji. Niegdyś według zapisków sądowych z 1400 r. Dulowa graniczyła z Łaziskami. Obecnie ta miejscowość nie isnieje. Natomist według innego zapisku z 1401 r. Łaziska były oddzielone od Dulowej rzeką zwaną ówcześnie Baba, a według jeszcze innego zapisku z 1432 r. ta miejscowość sąsiadowała poprzez las z Młoszową. Ostatnie zapiski poświadczające istnienie Łazisk pochodzą z 1590 r. A zatem można stwierdzić, iż Łaziska leżały pomiędzy trzema miejscowościami: Dulową, Karniowicami, Młoszową. Między dziedzicami Łazisk a właścicielami położonej w sąsiedztwie Dulowej dochodziło do częstych sporów granicznych. Miejscowość tę w średniowieczu zamieszkiwała szlachta herbu Baranie Rogi i herbu Nowina.
Pod koniec XIV w. jedną cześcią Dulowej władała Agnieszka (1388-90), jej córka Rochna(1390-1400) oraz zięć Bartek zwany Rączym herbu Nowina(1388-1389), a drugą częścią Jakusz Dulowski herbu Baranie Rogi, dziedzic Giebułtowa, poświadczony w latach 1389-1400. Część Bartka i Rochny przeszła na ich synów Mikołaja(1389-1440) i Szymka(1399-1427) współwłaścicieli Będkowic. Natomist dziedzinę Jakusza odziedziczyli jego synowie: Andrzej Dulowski, Mikołaj Dulowski zwany Czerwonym, Maciej i Jakusz. Ponadto jakąś część Dulowej miał bliżej nieznany Franczek – brat Mikołaja. Częścią Nowiną w połowie XV wieku władali Jan(1437-55) i Elena (1440-45), Dzieci Mikołaja,, zapewne ich brat Mikołaj herbu Nowina(1431-1460) oraz Bartłomiej (1440) i Elżbieta (1453), dzieci Szymka, natomiast pozostałą częścią władali: Wichna, córka Mikołaja Dulowskiego zwanego Czerwonym(1442-47) oraz bracia Jan i Mikołaj(1447), synowie Macieja.
Ponadto właścicielami skrawków tej miejscowości byli bliżej nieznani: Piotr herbu Baranie Rogi(1430), Marcisz herbu Ostoja(1436) i Stanisław herbu Pilawa (1447-48). Pod koniec XV wieku Dulowa należała do Stanisława Dulowskiego z Karlina(1471-1488) i Mikołaja z Dulowej (1480-88). W latach 1498-1521 poświadczony jest jeszcze jeden Stanisław Dulowski. W XV w. funkcjonowały folwarki nieomal we wszystkich sąsiadujących miejscowościach, przy czym miejscowości należące do kilku rodzin szlacheckich posiadały nieraz po kilka gospodarstw dworskich, tj: Młoszowa – 4, Płoki – 2, Dulowa – kilka. W pierwszej połowie XVII w. Dulowa, Karniowice i Młoszowa znalazły się w rękach Hieronima Przyłęckiego , znanego z awanturnictwa i napadów na Trzebinię. Znaczny rozwój przemysłowy zachodnich rejonów ówczesnego powiatu chrzanowskiego w latach 1815-1846 (kopalnia węgla, huty cynku itp.) wpłynął również na rozwój gospodarczy okolic Krzeszowic.
Powstały kopalnie węgla kamiennego w Tenczynku, gdzie przez krótki czas była mała huta cynku. Rozwinęło się górnictwo galmanu (okolice Psar, Ostrężnicy i Nowej Góry), z którego wytapiano cynk, rozpoczęto też wydobywać rudę żelazną (m.in. koło Czernej). Pod koniec lat 40-tych XIX w. wybudowano linię kolejową z Krakowa do Mysłowic. To jest zaledwie w 22 lata po wybudowaniu pierwszej na świecie lini kolejowej. W dniu 13 października 1847 roku wyruszył pierwszy pociąg, ciągnięty przez parowóz „Kraków”. Budowę ślepej linii kolejowej, łączącej Kraków z Mysłowicami, przez które miała przebiegać linia warszawsko-wiedeńska, rozpoczęto w 1844 roku z inicjatywy senatu Rzeczpospolitej Krakowskiej (Wolnego Miasta Kraków).
Prace prowadziło „Towarzystwo drogi żelaznej krakowsko-górnośląskiej” z udziałem kapitału pruskiego i Wolnego Miasta. Początkowo między Krakowem a Mysłowicami kursowały tylko dwie pary pociągów na dobę. Później latem uruchomiono w niedzielę dodatkowe pociągi do Krzeszowic (przejeżdżające przez Dulową). Od XIX wieku w pobliskiej Trzebini wydobywano węgiel kamienny, a także funkcjonowały: huta cynku, rafineria nafty, elektrownia i fabryka przetworów tłuszczowych. W drugiej połowie XIX w. na terenie Tenczynka powstawało szereg mniejszych kopalni węgla, które na ogół miały niedługi żywot i tylko nieliczne przetrwały do okresu międzywojennego.
DRUGA WOJNA ŚWIATOWA
We wrześniu 1939 r. Trzebinia znalazła się w pasie działań X i XIV armii niemieckiej ze składu Heeresgruppe Süd. Ze strony polskiej terenu broniła armia „Kraków”. Po klęsce wrześniowej gmina została włączona do Rzeszy, a przez jej teren przebiegała granica z Generalną Gubernią (przez Ostrężnicę, Dulową, Grojec i Okleśną). W sierpniu 1944 r. okupanci założyli przy rafinerii ropy naftowej podobóz obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu – Arbeitslager Trzebinia. Większość więźniów stanowili Węgrzy i Polacy narodowości żydowskiej, ogółem ok. 800 osób. Podobóz zlikwidowano 17-18 stycznia 1945 r., na kilka dni przed wyzwoleniem Trzebini. Żydzi z terenu Trzebini, którzy przetrwali rozstrzelania prowadzone od początku okupacji, zostali skierowani do utworzonego w listopadzie 1941 r. getta w Chrzanowie, a 18 lutego 1943 r. wszystkich jego mieszkańców wywieziono do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Tak jak wcześniej wspomniano Dulowa należała do Rzeszy Niemieckiej i była miejscowością graniczną z Generalnym Gubernatorstwem. Przejazd graniczny znajdował się przy obecnym przystanku tzw. „Dulowa Sklep”, tuż przy skręcie w ulicę Parku Jurajskiego.
SZKOŁA PODSTAWOWA W DULOWEJ
W roku 1995 na wniosek mieszkańców i ówczesnego radnego: Czesława Palucha i Marka Rudkowskiego dokonano zmiany granic sołectwa Dulowa, w wyniku czego została ona powiększona o 60 1358 ha. Pozyskała Szkołę Podstawową oraz cmentarz komunalny. W tym samym roku nadano nazwy ulic miejscowości Dulowa. W 1998 roku odbyły się wybory do Rady Sołeckiej. W skład rady weszli: Sołtys – Przewodniczący Rady – Waldemar Wszołek Z-ca Przewodniczącego – Kazimierz Kaim Członkowie: – Iwona Kania, Teresa Nosal, Wacław Lewandowski, Aleksander Gąsior, Czesław Starzykiewicz. W1999 roku Szkoła Podstawowa w Dulowej otrzymała imię św. Jadwigi Królowej. Sztandar oraz tablicę pamiątkową, która została wmurowana przy wejściu do szkoły ufundowali: ks. St. Fijałek i Rada Sołecka w Dulowej.
W 1998 roku Dulowa wróciła do województwa Małopolskiego. Wcześniej była w granicach administracyjnych województwa katowickiego. A od 1 stycznia 2006 roku do Dulowej przyłączono część Woli Filipowskiej, należącej do gminy Krzeszowice.
MIEJSCOWOŚĆ TEMATYCZNA
Od 2013 roku Dulowa uczestniczy w projekcie „Miejscowości Tematyczne w Małopolsce”. W projekcie brało udział sześć innych miejscowości z Małopolski. Głównym celem jest aktywizacja i integracja mieszkańców poprzez upowszechnienie idei utworzenia miejscowości tematycznej. Projekt trwał od sierpnia 2012 do października 2014. Miejscowości tematyczne mają być magnesem, przyciągającym turystów, promujący lokalne przysmaki, usługi czy szczególną specyfikę danego miejsca. Po roku spotkań, szkoleń i przygotowań wybrano temat przewodni miejscowości – Zaginiona wioska. Temat ten ma wiązać się z nie istniejącą już miejscowością Łaziska oraz dawnych nieznaych już i zaginionych zawodów, zwyczajów i smaków.
Niegdyś po miejscowości chodzili „suzoje”, które obwieszeni zbożem roznosili urodzaj. Suzoj stuka zawsze laską, by odpędzić złe duchy. Tu każdy turysta pozna zawody, których już nie ma od stu lat… nosiwodę czy przodkę. Wszystko to można zobaczyć przemierzając trasę Szlaku Zaginionych Zawodów. Można zażyć świeżego powietrza w Puszczy Dulowskiej oraz samodzielnie wykonać kilka drobiazgów. A wszystko to w ciepłej atmosferze i tradycji Krakowiaków Zachodnich.
W ramach projektu miały miejsce :
- Szkoła Animatorów Miejscowości Tematycznych
- Akademia Marketingu Miejscowości Tematycznych
- Została przeprowadzona wizyta studyjna do Miejscowości Tematycznych Warmii i Mazur (zdjęcia można zobaczyć w galerii).